Door een moreel beraad leren zorgverleners met elkaar te spreken over wat ze goede zorg vinden en waar de grenzen van goede zorg liggen. Het helpt zorgverleners ook om hun eigen grenzen te onderzoeken en om elkaar beter te begrijpen. Maar wat is het precies, hoe werkt het en wat zijn de resultaten?

Wat is een moreel beraad en wanneer kies je ervoor?

‘Het is een gespreksmethode die je inzet als je de vraag wat goed handelen is niet eenvoudig kunt beantwoorden. Bijvoorbeeld als er meerdere zwaarwegende of tegenstrijdige belangen zijn. Of als de meningen over wat goed handelen verschillen. Of als 'de beste oplossing' niet werkt of niet uitvoerbaar is, waardoor je op zoek moet naar 'de minst slechte oplossing’.’

Kun je een concreet voorbeeld noemen van een vraagstuk dat geschikt is voor een moreel beraad?

‘Ik heb in de praktijk een situatie meegemaakt van een jonge vrouw die rolstoelafhankelijk was, maar ze was desondanks heel actief en altijd op pad. Ze kreeg alleen wel doorligwonden van het vele zitten, zodat ze eigenlijk meer zou moeten liggen om de wonden te laten helen en erger te voorkomen. Maar kun je haar dat aandoen?

Een ander voorbeeld is een situatie van een man en een vrouw die elkaar in de zorginstelling leren kennen. Ze zijn beiden in een vergevorderd stadium van dementie en met iemand anders getrouwd, maar ze worden verliefd op elkaar en ze willen regelmatig samen seksueel actief zijn. Wat is dan goed handelen?

Hoe verloopt zo’n moreel beraad dan?

‘Een moreel beraad duurt anderhalf uur en wordt geleid door een onafhankelijke gespreksleider (binnen de Posten zijn dat de geestelijk verzorgers).We gebruiken de methode Dilemma’s in kaart van Reliëf. Dat is een gespreksmethode die veel in de zorg wordt gebruikt. Je voert het gesprek via een aantal stappen.

Eerst verzamelen we feiten, zodat er een compleet beeld ontstaat. Daarna brengen we in kaart wie er moreel betrokken zijn en wat er voor hen op het spel staat. Dan kom je vaak bij waarden uit, zoals veiligheid, autonomie en verantwoordelijkheid.
Vervolgens formuleren we de morele vraag die de kern van het probleem beschrijft. Die vraag begint met ‘mogen wij...?’, ‘moeten wij…?’, ‘is het goede zorg om…?’of ‘is het verantwoord om…?’
Vervolgens zoeken we samen naar een oplossingsrichting die maximaal tegemoetkomt aan de belangrijkste waarden. Ten slotte maken we concrete afspraken en in de meeste gevallen een vervolgafspraak, zodat we kunnen borgen dat de gemaakte afspraken worden nagekomen.’

Wie doen er mee aan een moreel beraad?

‘Een moreel beraad is bedoeld voor alle medewerkers die betrokken zijn bij een moreel dilemma.  Iedereen die een situatie voelt ‘schuren’ en zich daar niet prettig bij voelt kan meepraten. Dat varieert van manager tot bestuurder en van zorgprofessional tot ondersteunende dienst. De bewoner en de naasten zijn er niet bij aanwezig, maar we nemen hun standpunt wel mee in ons beraad. Bij voorkeur zitten er maximaal tien personen aan tafel. Bij de besluitvorming speelt hiërarchie of ‘de meeste stemmen gelden’ geen rol. We komen er samen uit door met elkaar in gesprek te zijn.’

Wat is de meerwaarde van een moreel beraad?

‘We zijn regelmatig geneigd om bij problemen snel allerlei oplossingen te bedenken en die uit te proberen. Tijdens een moreel beraad nemen we de tijd om rustig na te denken en met elkaar een situatie te bespreken, goed naar elkaar te luisteren, te voelen en dan pas tot een oplossing te komen. Die oplossing wordt vervolgens door iedereen gedragen. Doordat de deelnemers aan een moreel beraad gevraagd wordt om mee te denken in voors en tegens, weten zij later precies waarom er voor een bepaald handelingsoptie is gekozen. Niet alle problemen zijn altijd op te lossen, maar het feit dat je weet waarom je samen voor een bepaalde aanpak hebt gekozen, maakt een lastige situatie wel beter vol te houden.

Landelijk gezien komt er steeds meer aandacht voor ethiek in zorgorganisaties en dat geldt ook voor de Posten. We hebben inmiddels twee keer een moreel beraad gevoerd en er zullen er ongetwijfeld meer volgen. In beide gevallen vonden de deelnemers het fijn dat er aandacht aan hun dilemma was besteed. Ze voelden zich gehoord en er was een last van ze afgevallen.

Soms liggen collega’s letterlijk wakker van een moreel dilemma.  Daarom roep ik iedereen op om niet te lang met morele stress rond te blijven lopen. Bespreek het in je team en als je denkt dat een moreel beraad kan helpen vraag dan een moreel beraad aan bij de geestelijk verzorgers. Wij kijken dan of een moreel beraad in deze situatie passend is. En daarna kunnen we samen met de leidinggevende een moreel beraad plannen.’

‘Deelnemers voelen zich gehoord: er is een last van ze afgevallen.'